Geluk en zingeving  

In het kort: Wat kun je nu praktisch doen om het geluk wat vaker tegen te komen? Stap 1 is om je emoties toe te laten en te onderzoeken. Stap 2 is om uit te vinden of emoties terecht zijn. Stap 3 is vervolgens om onterechte emoties proberen weg te nemen. Stap 4 is om juist te luisteren naar terechte emoties en actie te ondernemen. Stap 5 is om je hoofd alleen te vullen met helpende gedachten en te stoppen met piekeren. Stap 6 is om je brein en lichaam gezond te houden.

Deze blog is onderdeel van een serie

In dit artikel delen we ons definitieve stappenplan dat je kunt volgen om gelukkig te worden! Deze stappen gaan nog wat verder dan het vorige artikel over wat je met emoties moet doen. In dat artikel lag de nadruk met name op het luisteren naar emoties en achterhalen welke emoties (en onderliggende gedachtenpatronen) terecht zijn. Hieronder wil ik 6 stappen noemen die je kunt ondernemen om gelukkiger te worden. In de toekomst zullen er per stap meer uitgebreide details verschijnen, en zullen we voorbeeldsituaties en checklists geven die helpen om dit stappenplan concreet te maken.

Ook dit stappenplan begint weer met onze emoties. Dat is niet zonder reden. Onze negatieve emoties zijn immers de reden dat we ons niet altijd gelukkig voelen. Nu zijn emoties (ook de negatieve) altijd goedbedoeld en vaak heel nuttig. Maar van de onterechte negatieve emoties willen we graag af. Ze helpen ons niet, en zorgen voor een onterecht ongelukkig gevoel.

1. Duw emoties niet weg

De eerste stap in het plan is om emoties niet weg te duwen. Alleen dan kun je de emoties goed onderzoeken en de dieperliggende oorzaak oplossen. Als je negatieve emoties immers bij voorbaat al vervelend vindt en altijd wegduwt, dan geef je jezelf niet de kans om diep geluk te vinden. Duw emoties dus niet weg maar bekijk ze met interesse en probeer te begrijpen waarom je hersenen die emoties genereren. Kies voor keuze 2.

2. Onderzoek of de emoties terecht zijn

De tweede stap is om te onderzoeken of de emoties terecht zijn. Zoals gezegd is daar meer over geschreven in het artikel over wat je met emoties moet doen. Pas als je weet of emoties terecht zijn, kun je de juiste actie nemen. Overigens: emoties zijn niet altijd alleen maar volledig terecht of volledig onterecht. Vaak bevatten emoties terechte elementen, maar zijn bijvoorbeeld overdreven intens of komen vaker terug dan zinvol is.

3. Pak onterechte emoties aan

Bij onterechte emoties moet je op zoek naar de veroorzakende gedachtenpatronen, zodat we die kunnen aanpakken. Zoals je in deze blog kunt lezen, zijn er daarbij drie mogelijkheden, die we per stuk willen beschrijven.

3.1 Aanpakken van vervelende herinneringen en trauma

Soms kunnen ze opeens opduiken: vervelende gedachten over dingen die in het verleden gebeurd zijn. Die gedachten kunnen in sommige gevallen helpend zijn om te voorkomen dat de vervelende situatie uit het verleden nog een keer gebeurt. Maar die gedachten kunnen onterecht zijn, variërend van 'een heel klein beetje overdreven' tot 'volledig uit proporties'. In de ergere varianten treden ook vaak sterke lichamelijke reacties op. We noemen de ergere variant van onvrijwillige negatieve herinneringen ook wel een trauma. Uiteraard zijn er ook allerlei tussenvarianten en zal niet iedereen zijn ervaring direct een 'trauma' willen noemen. Desalniettemin is het fijn om (kleine of grote) trauma's te herkennen zodat je er iets tegen kunt doen. Gelukkig zijn er allerhande behandelingen beschikbaar. Een bekende is EMDR, wat staat voor 'Eye Movement Desensitization and Reprocessing' en werkt door gelijktijdig herinneringen op te roepen uit het verleden én bezig te zijn met je zintuigen, bijvoorbeeld door met je ogen de vinger van de therapeut te volgen. Deze behandeing is in de basis zo eenvoudig dat vroeger niet werd geloofd dat het werkte. Maar inmiddels is bewezen dat de behandeling over het algemeen erg goed werkt en wordt de behandeling door veel erkende therapeuten en ziekenhuizen aangeboden. Zie voor meer informatie bijvoorbeeld emdr.nl.

3.2 Aanpakken van onjuiste mentale modellen

De eerste stap om iets met mentale modellen te kunnen is door ze te herkennen en te benoemen. Schrijf bijvoorbeeld eens op hoe jij denkt over de wereld en over jezelf. En bespreek zaken met anderen, wellicht ook juist mensen die helemaal anders in het leven staan dan jij. Wat betreft je wereldbeeld: stop met het lezen van nieuwsbronnen die alleen maar sensationeel nieuws en schokkende feiten brengen. Want die individuele voorbeeld zijn misschien wel waar, maar zeggen niks over hoe het eigenlijk met de wereld gaat. Hoe gaat het dan wel met de wereld? Enerzijds goed: er is steeds minder ziekte, kindersterfte, ondervoeding en absolute armoede. Ook is er over het algemeen geen moord en doodslag, maar juist liefde en zorgzaamheid. Aan de andere kant zijn er grote problemen zoals de klimaatvernietiging waar we vaak alleen maar van horen als het echt nieuws is: een orkaan, brand, een schokkende studie. Terwijl dit blijvend onze aandacht verdient tot het probleem opgelost is. Zo worden de belangrijke zaken in het nieuws vaak onderbelicht en laten we ons hoofd volstoppen met schokkende nieuwtjes die er eigenlijk niet toe doen. Lees voor achtergrond boeken zoals 'Feitenkennis' of bijvoorbeeld artikelen van platformen zoals 'De Correspondent'. In het algemeen: praat met mensen, lees, luister, doe nieuwe inzichten op en ga niet op voorhand uit van je eigen gelijk. Mocht je het nuttig vinden om jouw ideëen en mentale modellen eens door te lichten, dan kun je altijd contact met me opnemen.

Vaak herken je niet-kloppende mentale modellen pas achteraf. Op het moment zelf denk je dat jij helemaal gelijk hebt en dat het ook totaal niet nodig is om een andere mening te horen. Blijf dus altijd op zoek naar de waarheid, blijf vragen stellen, en wees bereid om je wereldbeeld bij te stellen als dat nodig is. Dat zorgt ervoor dat je oude niet-kloppende wereldbeelden bij kunt stellen én dat je in de toekomst minder kans loopt om een verwrongen mentaal model op te bouwen.

3.3 Aanpakken van niet-helpende behoeften

Als het gaat om onze behoeften dan is het eigenlijk simpel: probeer met je behoeften zo dicht mogelijk te blijven bij universele menselijke behoeften zoals liefde, goedheid, zingeving, gezondheid en intimiteit. Wees alert op behoeften die ons niet verder helpen: behoefte aan status, beter willen zijn dan anderen, korte termijn pleziertjes en verslavingen. Vaak zijn die 'nepbehoeften' zoals de drang naar status of verslavingen, allemaal heel goed te verklaren, maar dat betekent niet dat ze ons leven uiteindelijk verder helpen. Ook hier helpt het om simpelweg eens op te schrijven waar jouw behoeften liggen. Soms kom je daar snel genoeg achter als je opschrijft waar je je tijd in dit leven aan besteed. We doen immers alles met een reden. Op die manier kun je terug redeneren van je tijdsbesteding ('heel veel winkelen') naar behoeften zoals 'sociaal contact', 'waardering' of misschien 'een ziekelijke verslaving'. En vervolgens kun je je behoeften stap voor stap proberen te veranderen. Daarbij ligt het succes volgens mij in de combinatie van enerzijds het aanpakken van zinloze behoeften, maar anderzijds vooral ook het vervullen van de diepere behoeften zoals liefde, goedheid en zingeving. Je kunt daarover meer lezen in onderstaand artikel.

4. Onderneem actie bij terechte emoties

Je kunt er vanuit gaan dat een emotie terecht is als die gaat over een zinvolle behoefte, gebaseerd op correcte mentale modellen en niet gehinderd door een vorm van trauma. Bij terechte emoties wil je luisteren en doen wat de emoties je vertellen te doen. Meestal gaat het er dan om dat je zorg gaat dragen voor bepaalde (zinvolle, terechte) behoeften die je hebt. Je hebt bijvoorbeeld de terechte behoefte om gezond te zijn, en luistert dus naar je lichaam en hoofd als die aangeven dat er iets niet goed gaat. Dus in plaats van dat je stress wegzet als 'irritant', luister je naar je emoties, besef je dat je teveel van jezelf vraagt, en ga je de situatie aanpakken die de stress veroorzaakt. Het kan natuurlijk gebeuren dat je geen actie kunt ondernemen omdat je geen invloed hebt op de situatie. Kijk dan of je je invloed kunt vergroten zodat je nu of later wél actie kunt ondernemen. Als dat (nog) niet lukt, dan kun je het beste proberen voorlopig in de situatie te berusten.

5. Geef je aandacht aan de juiste dingen

Onze hersenen staan bijna nooit stil. Zelfs op de rustige momenten zijn er wel dingen waar we over piekeren, naar uitzien of over nadenken. Want ondanks dat we het tot nu toe voornamelijk hebben gehad over gedachten rondom een situatie die we waarnemen, hebben we wellicht net zo vaak gedachten over allerlei andere dingen. Bijvoorbeeld iets dat in het verleden gebeurd is en waar we vervelende herinneringen aan hebben. Of we malen over iets in de toekomst wat nog moet gebeuren of waar we tegenop zien. Dat gebeurt in het bijzonder als je hersenen vinden dat er nog 'open eindjes' zijn waar je over na moet denken, en waar een oplossing voor nodig is. Die komen dan steeds in je gedachten terug. Open eindjes kunnen onder andere ontstaan als je je negatieve emoties niet serieus neemt of ze wegduwt. Zoals we al eerder zagen is het wegduwen van negatieve emoties niet de beste manier om gelukkiger te worden, onder andere dus omdat ze als open eindjes toch wel weer terugkomen. Dat zie je bij de pijl in onderstaande afbeelding.

Soms zijn er ook positieve open eindjes (je ziet bijvoorbeeld uit naar een ontmoeting met je geliefde) en dan is het natuurlijk juist fijn om daar over na te denken. Maar voor negatieve emoties kan het best zijn dat we er in ons hoofd eigenlijk veel te veel aandacht aan besteden. Onze hersenen proberen ons te helpen door de situatie steeds in onze gedachten te laten komen. Dat is lief van je hersenen, maar niet altijd zinvol. Als de situatie bijvoorbeeld toch niet is op te lossen, het doel onbereikbaar is of als de situatie helemaal niet belangrijk genoeg is om continu over te piekeren. Probeer je gedachten dus alleen te vullen als dat ook zin heeft. Je kunt daarover meer lezen in onderstaand artikel.

6. Houd je lichaam en brein gezond

We hebben het tot nu toe vooral gehad over wat er allemaal in onze hersenen omgaat: emoties, gedachten, herinneringen, kennis enzovoorts. Maar het is goed om te beseffen dat alles wat er in onze hersenen gebeurt uiteindelijk ook wordt beïnvloedt door hoe gezond die hersenen zijn. En dat wat er in ons lichaam gebeurt een relatie heeft met hoe we ons voelen. Iedereen kent de voorbeelden wel. Als ons lichaam moe of gestresst is, dan kunnen we niet meer helder nadenken. Als we te veel alcohol drinken, lopen we hersenbeschadiging op. Als we hoofdpijn hebben, kunnen we minder hebben, enzovoorts. De tips voor een gezond lichaam en gezond brein zijn relatief eenvoudig. Ten eerste is het belangrijk om voldoende te slapen. Dat varieert per persoon, maar tussen de 7 en 8 uur slaap per dag is een goede richtlijn. Ten tweede is het belangrijk om voldoende te bewegen. Minstens een half uur per dag. Ten derde is het belangrijk om in het algemeen gezond te eten. Dus gevarieerd voedsel met genoeg groenten en fruit. Het voedingscentrum heeft hier meer adviezen over. Als vierde zijn er ook nog specifieke voedingsstoffen die nodig zijn als bouwstof voor de positieve stofjes in onze hersenen. Bijvoorbeeld hele donkere chocolade (>80% puur), bessen (voor de zogenaamde 'flavanoïden'), amandelen, vette vis en spinazie. Als laatste is het bijzonder goed om te knuffelen, met dieren of mensen. En probeer te lachen en te ontspannen!

Samen

Bij alles geldt: je hoeft dit niet alleen te doen! Praat er met anderen over en vraag hen je te helpen. Daar hebben ze zelf ook iets aan: hoe meer geluk en vrede jij ervaart, hoe meer je zelf ook weg kunt geven. En daar profiteren zij ook weer van.

Dus nu vol aan de slag?

Het is belangrijk om te beseffen dat verandering niet eenvoudig is. Misschien wil je wel allerlei dingen anders: een andere situatie, anders denken, anders reageren, je anders voelen. Vaak wil je veranderen omdat je op dit moment niet in een prettige situatie zit, en daar graag vanaf wil. Maar al dat nadenken over jezelf en je huidige situatie kan al snel vervallen in malen en negativiteit. Waarbij de nadruk komt te liggen op hoe 'slecht' je er op dit moment aan toe bent en je de 'weg vooruit' eigenlijk niet duidelijk ziet. En zelfs al heb je een plan, dan kost dat uitvoeren van dat plan vaak veel energie. Energie die je misschien nu al niet hebt.

Misschien vind je het daarom vooral frustrerend om na te denken over 'verbetering'. Wellicht vind je het makkelijker om je gewoon neer te leggen bij de huidige situatie en er simpelweg het beste van te maken. Proberen tevreden te zijn met je huidige leven en al die 'verbetering' gewoon laten voor wat het is. Dan zeg ik: ja, je kunt inderdaad het beste maar tevreden zijn met je leven. Maar tegelijkertijd kun je op een ontspannen manier zoeken naar verbetering. Dat klinkt tegenstrijdig, maar ik heb ervaren dat het kan. Wie het beheerst om zijn leven langzaam maar zeker in de juiste richting te sturen en tegelijkertijd tevreden is met het nu, heeft goud in handen. In het laatste artikel uit deze serie wil ik je graag uitleggen hoe je dat aan kunt pakken!